Het spoorwegviaduct dat de rivier de Neisse tussen Görlitz en Zgorzelec kruist is een constructie van zeldzame schoonheid. Toch klonk er menig protest tegen de bouw ervan over de groene vallei van de rivier de Neisse in 1847.
Maar net zoals viaducten elders is het onderdeel geworden van het landschap. De geschiedenis is dit bouwwerk niet altijd welgezind geweest. Tijdens de Tweede Wereldoorlog reden veel treinen over het viaduct op weg naar het concentratiekamp in Auschwitz. Voor duizenden Joden op weg naar hun dood was die reis over de Neisse, met een prachtig uitzicht op de vallei en bos misschien een al te korte herinnering aan zachtmoediger, veiliger tijden voor de oorlog.
In de laatste uren van de oorlog, toen de onvoorwaardelijke capitulatie van Duitsland al was overeengekomen, blies de Wehrmacht de centrale overspanning van het viaduct op. Pas twaalf jaar later werd de spoorverbinding over de Neisse heropend en vanaf dat moment waren de vijf minuten van Zgorzelec naar Görlitz een internationale reis. Volgens de naoorlogse Potsdamovereenkomst loopt de oostgrens van Duitsland langs de rivieren Oder en Neisse. Görlitz was nu het meest oostelijke stad in de toenmalige Duitse Democratische Republiek (Oost-Duitsland) en het gebied ten oosten van de Neisse behoorde tot Polen.
Hoewel de twee landen partners waren in het Warschaupact, de uitten de broederlijke banden van de socialistische solidariteit zich maar weinig in het dagelijkse leven in de Neissevallei. Niet veel passagierstreinen rolde over het viaduct.
Maar langzaam nam het treinverkeer toe en vanaf 1965 was er zelfs een trein met wagons vanuit Parijs met bestemming Krakau. De reis duurde 35 uur, omvatte twee nachten en de trein had geen slaapcoupe’s, dus dit was zeker een reis voor de geharde kameraden.
De ineenstorting van de Sovjet Unie en het Warschaupact vanaf 1989 luidde een nieuw tijdperk in voor het oude viaduct. Opeens was Europa in beweging. Je kon af en toe Russische wagons over de Pools-Duitse grens zien passeren. Zelfs de dienst van Moskou naar Genève kwam er op deze manier. Dit leek op een spoorlijn waarvan uur was uiteindelijk komen.
Volgende maand is het 25 jaar geleden dat Duitsland werd herenigd. Niet veel later trad Polen toe tot de Europese Unie en werd vervolgens ook toegelaten tot de Schengen-zone. Grenzen vervaagden in heel Europa. Zonder douaneformaliteiten, kwamen Görlitz en Zgorzelec dichter bij elkaar te liggen. In 2012 en 2013 werd een grootschalig vernieuwingsprogramma uitgevoerd, deels gefinancierd door de Europese Unie, om het viaduct geschikt te maken voor een nieuw Europa zonder grenzen.
De nieuwe Europeanen hadden ook goedkope luchtvaartmaatschappijen en busdiensten ontdekt. Het afgelopen jaar, waren er zes dagelijkse treindiensten over het viaduct – drie in elke richting. Toen we midden in de winter in een van die treinen van Wroclaw naar Dresden reisden, zat die vol tot aan Zgorzelec. Daar liep hij leeg. Pas in Görlitz liep de trein weer vol weer met Duitse studenten en werknemers op weg naar huis in de deelstaat Saksen, waar de trein stopte op verschillende stations langs de spoorlijn naar Dresden.
Dit verhaal over lege treinen die grenzen passeren gaat op voor heel Midden-Europa. Dus kwam het niet als een verrassing toen eerder dit jaar bekend werd dat alle passagiersdiensten over de Neisse zouden worden afgeschaft. “Er is geen markt”, aldus functionarissen. Het lijkt ons onwaarschijnlijk dat men een halve eeuw eerst marketingadviseurs heeft geraadpleegd m te kijken of er een markt bestaat voor reizen tussen Parijs en Krakau per spoor. Het heersende geloof in marktwerking ziet niet het Neisseviaduct niet als een kostbaar kapitaalgoed.
Er zijn zeer prille plannen om een treindienst te herstellen wellicht half december van dit jaar. We juichen dit van harte toe. Om een nieuwe dienst enige kans van overleven te geven, moet die vergezeld gaan van een overtuigende marketingcampagne voor grensoverschrijdende reizen per spoor.
De beslissing 170 jaar geleden om een groot viaduct over de Neisse-vallei te bouwen was visionair. Nu heeft deze elegante constructie, een van centraal Europa’s mooiste voorbeelden van spoorwegarchitectuur, een 21e-eeuwse visie nodig. Want wat heeft een sierlijk viaduct voor nut als er geen treinen over rijden?
(Door Nicky Gardner en Susanne Kries, uit Hidden Europe Magazine)
